Τα Κάστρο των Σαλώνων: εκεί που το παρελθόν αξιώνει την ιστορία …

     Η πόλη της Άμφισσας βρίσκεται βόρεια και στο βάθος του Κρισσαίου πεδίου σε υψόμετρο 180 μ.  στους πρόποδες του όρους Έλατος που αποτελεί τμήμα της οροσειράς της Γκιώνας. Κατοικήθηκε αρχικά από τους Πελασγούς που ήρθαν από τη Θεσσαλία.

Σε βραχώδη λόφο πάνω από την πόλη στέκει επιβλητικό το ημιπελασγικό, ημιγοτθικό Κάστρο των Σαλώνων. Ορθώνεται ακοίμητος φρουρός στο διάβα των αιώνων, η Ακρόπολη της Άμφισσας. ή Κάστρο της Ωριάς που  μεταφέρει από γενιά σε γενιά την ιστορία και το χρέος  πάνω στους βαρείς, ασήκωτους πέτρινους όγκους.

Το κάστρο θεμελιώνουν ογκόλιθοι της προελληνικής και μυκηναϊκής εποχής.

Πάνω σε αυτά τα θεμέλια χτίσανε, αργότερα Έλληνες, Βυζαντινοί, Φράγκοι, Καταλανοί και Τούρκοι καθένας με τη δική του τεχνοτροπία και πάντα για οχυρωματικούς λόγους.

Αποτελείται από δυο περιβόλους και συμπληρωματικά οχυρώματα ή τρεις περιβόλους.  Πολύ λίγα ίχνη των συμπληρωματικών οχυρωμάτων ή της τρίτης περιβόλου σώζονται σήμερα.

Στις αρχές του 5^ου π.Χ. αιώνα μεγάλο μέρος του λαού της Φωκίδας κατέφυγε στα τείχη της Άμφισσας για να αποφύγει την επιδρομή του Ξέρξη. Αυτό δείχνει ότι η Άμφισσα την εποχή εκείνη ήταν μια καλά οχυρωμένη πόλη και ενδυναμώνει την άποψη ότι το Κάστρο είχε και τρίτη περίβολο.

Στο ανατολικό μέρος ο βραχώδης λόφος είναι κατακόρυφος και απλησίαστος ενώ στο υψηλότερο σημείο σχηματίζεται ένα πλάτωμα.

Αυτή είναι η θέση που επιλέχθηκε από τους αρχαίους προγόνους μας ως καταφύγιο δηλαδή ως ακρόπολη.

  Από ιστορικής πλευράς έχει φέρει λείψανα τριών διακεκριμένων ρυθμών αρχιτεκτονικής: ελληνικού, ρωμαϊκού και βυζαντινού. Κατά διαστήματα συναντώνται ογκόλιθοι πελασγικής εποχής. Οι βάσεις του αποτελούνται από ορθογώνιους λίθους οριζόντια τοποθετημένους. Πάνω σε αυτούς έχτισαν οι Βυζαντινοί και ύστερα οι Καταλανοί. Σώζεται η εσωτερική πύλη, η οποία αποτελείται από δύο ογκόλιθους όπου στηρίζεται τρίτος κολοσσιαίων διαστάσεων.        Στο ΒΔ σημείο της ακρόπολης, προς την είσοδο της εξωτερική πύλης, εκτείνεται το σωζόμενο τμήμα του τείχους, όπου διακρίνονται λείψανα πολλών εποχών. Ο ελληνικός περίβολος διατηρείται σε καλή κατάσταση, σχεδόν σε όλα τα σημεία. Στο εσωτερικό των τειχών υπάρχουν ερείπια Φραγκικής εκκλησίας, άλλης μικρής Βυζαντινής και μικρού Ρωμαϊκού τεμένους. Στο εσωτερικό της Ακρόπολης διακρίνονται δύο στρογγυλοί πύργοι βυζαντινής κατασκευής, εκ των οποίων ο ένας είναι ερειπωμένος. Ο καλύτερα διατηρημένος φέρει το όνομα Πύργος της Βασιλίσσης.

Το κάστρο χωρίζεται σε δυο μέρη στο πάνω και στο κάτω. Το κάτω κάστρο  έχει σχεδόν σχήμα τριγωνικό, διάμετρο 460 περίπου μέτρα και διαθέτει τέσσερις προμαχώνες. Διακρίνονται τρεις τρόποι δόμησης.

Η χρήση αυτούσιων αρχαίων Ελληνικών κατασκευών. Την επαναχρησιμοποίηση των αρχαίων Ελληνικών υλικών με πρόσθετη ύλη, μικρές πέτρες ή κεραμίδια και συνδετική ύλη.

Καθαρό μεσαιωνικό τρόπο δόμησης δηλ. ανακάτεμα από μικρές πέτρες,     κεραμίδια ή τούβλα με πολύ κονίαμα.

Διασώζονται τμήματα του κάστρου που είναι κράμα Ελληνικών και Μεσαιωνικών κατασκευών.

Λέγεται πως για πολλά χρόνια έστεκε σε θέση περίοπτη χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς φερμένο από την Τροία από το Θόα, γιο του Ανδραίμονα, βασιλιά των Αιτολών.

Ο Παυσανίας που περιηγήθηκε εδώ το 170 μ.Χ. αναφέρει ότι είδε το Χάλκινο άγαλμα της θεάς να στέκει στο ναό της Αθηνάς στην Ακρόπολη της Άμφισσας.

Βεβαιώνει ακόμα ότι στην Άμφισσα υπήρχαν οι τάφοι των γονιών του Θόα δηλ. του Ανδραίμονα και της συζύγου του Γόργης.

Στα μέσα του 4^ου π.Χ. αιώνα οι Φωκείς διεκδικούσαν τους Δελφούς. Υποστήριζαν ότι  ήταν Φωκική Κώμη και ότι έπρεπε να επιστρέψει στο φωκικό κοινό. Κανένα όμως κράτος μέλος της αμφικτυονίας δεν ήθελε κάτι τέτοιο.

Το 363 π.Χ. οι Αμφικτίονες τιμώρησαν το κόμμα των Δελφών που επιθυμούσε την προσάρτηση στο Φωκικό κοινό. Αποφάσισαν την εξορία των πολιτών που πρόσκεινταν φιλικά στους Φωκείς και την επιβολή  προστίμων. Οι Φωκείς δεν συμμορφώθηκαν με τις παραπάνω ποινές και κατά την εαρινή σύνοδο του 356 μ.Χ το συνέδριο απαίτησε το πρόστιμο χωρίς αναβολή.

Ο Φιλόμηλος, ψηφισμένος από την εκκλησία των Φωκιέων ως «στρατηγός αυτοκράτορας», βοηθούμενος οικονομικά από τους Σπαρτιάτες κατέλαβε το μαντείο των Δελφών με σκοπό τη χρήση των θησαυρών για στρατολόγηση μισθοφόρων.

Οι Λοκροί της Άμφισσας προσπάθησαν να σταματήσουν τους Φωκείς αλλά δεν τα κατάφεραν. Σε έκτακτη σύνοδο των Αμφικτυόνων, τον Ιούνιο του 339 π.Χ. παρουσία του Φιλίππου και με αποχή των Αθηναίων και των Βοιωτών αντιπροσώπων αποφασίστηκε να κηρυχθεί Ιερός Πόλεμος κατά των Αμφισσέων.

Την Άνοιξη του 338 π.Χ. ο Φίλιππος με τριάντα χιλιάδες πεζούς και δύο χιλιάδες ιππείς φθάνει στην Άμφισσα για να την τιμωρήσει «ως βέβηλον πόλιν».

Η πόλη γκρεμίστηκε και παραδόθηκε στους Δελφούς, ο πληθυσμός της εκδιώχθηκε και το Κάστρο καταστράφηκε.

Στη δεύτερη περίοδο της Φραγκοκρατίας (1261 -1311μ.Χ.) τα Σάλωνα θεωρούνται ως ένα από τα σημαντικότερα Φέουδα της Στ. Ελλάδας λόγω της στρατηγικής του θέσης και του πολύ καλά οχυρωμένου κάστρου.

Τελευταίος και σπουδαιότερος αυθέντης των Σαλώνων ήταν  ο Θωμάς Στρομονκούρτ ο Γ' που σκοτώθηκε ηρωικά μαχόμενος στη μάχη του Κηφισού, 1311 μ.Χ.,  μεταξύ Φράγκων και Καταλανών.

Ο θάνατός του σήμανε το τέλος της δυναστείας των ιπποτών στα Σάλωνα.

Το κάστρο και η πόλη των Σαλώνων περνά τώρα στους Καταλανούς και προάγεται σε Κομητεία.

Πρώτος Καταλανός Κόμης είναι ο Ρογήλο Ντε Λορ, που του δώσανε τα Σάλωνα ως τσιφλίκι και τη χήρα Στρομονκούρτ για γυναίκα.

Μετά το θάνατο του Ντε Λόρ, κόμης γίνεται ο Αλφόνσο Φρειδερίκος ή Φαδρίγ. Αυτός οργάνωσε την κομητεία και επισκεύασε το Κάστρο.

Το 1362μ.Χ. η κομητεία περνά στον Λουδοβίκο Φαδρίγ, εγγονό του Αλφόνσο που έμελλε να είναι ο τελευταίος κόμης, θεωρείτε δε ο σημαντικότερος.

Ο Λουδοβίκος Φαδρίγ φαίνεται να είχε καλή συμπεριφορά απέναντι στους Έλληνες, που τον στήριζαν με φανατισμό στους αγώνες του.

Παντρεύτηκε την Ελληνίδα πριγκίπισσα Ελένη Καντακουζηνή με την οποία απέκτησε μια κόρη, την πανέμορφη Μαρία Φαγδίρ.

Πέθανε νέος ( 1382 μ.Χ.) και η διοίκηση της κομητείας περιήλθε στα χέρια της χήρας Ελένης Φαγδιρ - Καντακουζηνή, που ασκούσε καθήκοντα επιτρόπου της θυγατέρας της Μαρίας, κληρονόμου της κομητείας.

Η Ελληνίδα κόμισσα υπήρξε δραστήρια, μπόρεσε δε και κράτησε τις κτήσεις τα πρώτα χρόνια.

Λέγεται ότι είχε ερωτικό πάθος για κάποιον παπά-Στράτο, στον οποίο δεν άργησε να παραχωρήσει (1393 μ.Χ.) σχεδόν όλη τη διοίκηση της κομητείας.

Ο παπα-Στράτος, άπληστος, ακόλαστος και καταπιεστής άρπαξε το 1394 μ.Χ. τη λιγερή και πανέμορφη Αρετή, ανεψιά του δεσπότη των Σαλώνων, Σεραφείμ.

Ο Σεραφείμ ξεσήκωσε τους χριστιανούς κατά του παπα-Στράτου και κάλεσε τους Τούρκους να καταλάβουν την πόλη.

Μόλις πληροφορήθηκε ο παπά-Στράτος ότι οι Τούρκοι έρχονται, με πρόσκληση του επισκόπου, σκότωσε την πανέμορφη Αρετή και την πέταξε από το Κάστρο για εκδίκηση. Ο Βογιαζήτ με τη βοήθεια των Σαλωνιτών κατέλαβε  το Κάστρο ενώ μέλη της φρουράς, Σαλωνίτες, σκότωσαν τον παπά και παρέδωσαν το κεφάλι του και το Κάστρο στο Βογιαζήτ.

Οι δύο γυναίκες, Μαρία Φαδρίγ και η μητέρα της η «ομηρική» Ελένη Καντακουζηνή, αιχμαλωτίσθηκαν από τους Τούρκους και οδηγήθηκαν στο χαρέμι του Σουλτάνου.

Η νεαρή και όμορφη Μαρία βρήκε τραγικό θάνατο. H Ελληνίδα πριγκίπισσα είναι η τελευταία αρχόντισσα του Κάστρου των Σαλώνων στη μεσαιωνική του ιστορία.

Το Κάστρο των Σαλώνων επιβλητικό και γεμάτο βαρυσήμαντα ιστορικά γεγονότα γέννησε το θρύλο της Ωραίας Βασιλοπούλας  που ο λαός τη φαντάστηκε να πηδά από τα απόκρημνα βράχια στην ελευθερία, δημιουργώντας έτσι ένα ακόμα  κάστρο της Ωριάς.

Δεν γνωρίζουμε αν ο θρύλος δημιουργήθηκε με αφορμή την τύχη της νεαρής Κόμισσας Μαρίας Φαδρίγ ή της πανέμορφης ανεψιάς του δεσπότη Σεραφείμ, Αρετής.

Κατά την παράδοση το Κάστρο των Σαλώνων είναι ένα από τα κάστρα της Ωριάς, δηλ. της ωραίας, κρύβοντας τον θρύλο της όμορφης βασιλοπούλας που σκοτώθηκε. Η αληθινή ιστορία που έδωσε για το θρύλο στο Κάστρο των Σαλώνων είναι η ακόλουθη: Το 1393 κυβερνούσε τα Σάλωνα, για λογαριασμό της Καταλανής χήρας του Λουδοβίκου, ένας ιερέας, που ονομαζόταν Στράτος, βίαιος και φιλοχρήματος που πίεζε τους πολίτες. Κάποτε απήγαγε την ωραιότατη ανιψιά του επισκόπου Σεραφείμ, Αρετή. Ο Σεραφείμ ξεσήκωσε τους χριστιανούς κατά του Στράτου και κάλεσε τους Τούρκους να καταλάβουν την πόλη. Ο Στράτος κλείστηκε στο Κάστρο, σκότωσε την Αρετή και ετοιμάστηκε να φύγει. Τότε έγινε επανάσταση στη φρουρά και ένας Σαλωνίτης σκότωσε το τύραννο και παρέδωσε το κεφάλι στο Σουλτάνο. Ο θρύλος θέλει την Αρετή βασιλοπούλα, που δραπετεύει από τον Φράγκο τύραννο και για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων γκρεμίζεται από τον ψηλότερο βράχο του Κάστρου και σκοτώνεται.

Σημαντικότατο ρόλο έπαιξε  το Κάστρο στην Επανάσταση του 1821. Στις 27 Μαρτίου πολιορκείται και καταλαμβάνεται η πόλη των Σαλώνων από τον Πανουργιά  Πανουργιά και τα παλικάρια του. 600 Τούρκοι κλείνονται στο Κάστρο. Στις 10 Απριλίου, ανήμερα του Πάσχα, οι Τούρκοι εξουθενωμένοι παραδίδουν τον οπλισμό τους στον Πανουργιά, συλλαμβάνονται και εξοντώνονται. Το Κάστρο των Σαλώνων είναι το πρώτο Κάστρο που έπεφτε σε χέρια ελληνικά, σύμβολο λευτεριάς που είχε αρχίσει να σημαίνει στην καρδιά της Ρούμελης.

Το Κάστρο πέρασε στους Τούρκους το 1394 μ.Χ. για να απελευθερωθεί πρώτο στις 10 Απριλίου 1821, Κυριακή του Πάσχα, και να παραδοθεί από τον τελευταίο βοεβόδα των Σαλώνων, Οσμάν μπέη, στον Πανουργιά.

Στην επανάσταση το Κάστρο ξανάπεσε κατά καιρούς στα χέρια των Τούρκων για να απελευθερωθεί οριστικά στις 17 Νοεμβρίου 1828 και να παραδοθεί από τον τελευταίο φρούραρχο Μεχμέτ μπέη Δέβολη, στο Δημήτριο Υψηλάντη.

Μετά το νικηφόρο αγώνα των Ελλήνων έχουμε την πλήρη εγκατάλειψη του Κάστρου.

Σήμερα το κάστρο αποτελεί τον προσφιλέστερο προορισμό των επισκεπτών της Άμφισσας.

 Η κατάρρευσή του όμως και η εγκατάλειψη είναι ορατές. Ολόκληροι βράχοι είναι έτοιμοι να πέσουν και η συντήρηση ακόμη και του υπαίθριου θεάτρου είναι ξεχασμένη υπόθεση. Τα λιγοστά παγκάκια ακρωτηριάστηκαν και τα μονοπάτια του σκεπάστηκαν από αγριόχορτα που φυτρώνουν ανεξέλεγκτα κάτω από τους σκιερούς, συμπαγείς αιώνιους βράχους. Ένα μοναδικό διαχρονικό μνημείο, από τα μεγαλύτερα, παλαιότερα και ιστορικότερα Κάστρα της Ελληνικής πορείας καταπέφτει μαζί με την χώρα.

Κρίμα. 

Αναδημοσίευση: Εφημερίδα ¨Τα Σάλωνα¨