Mεγάλη ανακάλυψη: Βρέθηκε το «Καρτερία» - Το ανακοίνωσε το υπουργείο Πολιτισμού...
Η επιστημονική ανακοίνωση του ευρήματος έγινε σε ειδική εκδήλωση το βράδυ της Πέμπτης 21 Σεπτεμβρίου στον Ναύσταθμο σε επιλεγμένο κοινό. Μεταξύ των παρευρισκομένων η ηγεσία του Πολεμικού μας Ναυτικού, εκπρόσωποι του Υπουργείου Άμυνας και του Υπουργείου Εξωτερικών και επιλεγμένοι δημοσιογράφοι.
Ο Μιχάλης Λεφαντζής, ευρύτερα γνωστός από την αρχαιολογική ανακάλυψη στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης, μίλησε στους παρευρισκομένους για το πώς εντοπίστηκαν τα μηχανικά μέλη του πολεμικού μας πλοίου, αναφέρθηκε στην ιστορία του «Καρτερία» και υπέδειξε που μπορεί, κατά τη γνώμη του, να βρίσκεται το υπόλοιπο πλοίο.
Ο Μιχάλης Λεφαντζής παρουσιάζει τα ευρήματα της «Καρτερίας» στην ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού, σε Πανεπιστημιακούς και σε αξιωματούχους των Υπουργείων Άμυνας και Εξωτερικών.
Aκολουθεί το πλήρες κείμενο της σημαντικής ομιλίας του Μιχάλη Λεφαντζή όπως την κατέγραψε το tribune.gr:
Το «Καρτερία», το πρώτο στην παγκόσμια ιστορία ατμόπλοιο που πήρε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις, το γνωρίζουμε από το πλήθος των ιστορικών καταγραφών της νικηφόρας διαδρομής του στις ναυτικές επιχειρήσεις των τελευταίων χρόνων της ελληνικής επανάστασης (1826-1828), αλλά και αργότερα της ενεργού του δράσης στην Καποδιστριακή περίοδο.
Τα απτά όμως στοιχεία τεκμηρίωσης που σώζονται, 200 χρόνια μετά από την σημαντικότατη πολεμική δράση του θρυλικού πλοίου, είναι ελάχιστα:
Τα αρχικά κατασκευαστικά σχέδια της ξύλινης κορβέτας του ναυπηγείου Brent Shipyard Deptford-on–Thames στο Λονδίνο το 1825, οι αποσπασματικά δημοσιευμένες μελέτες του Λόρδου Thomas Cochrane και του Alexander Galloway για τα μηχανικά μέρη του πλοίου και χειρόγραφες σημειώσεις της επισκευής που κατέστησε τελικά το «Καρτερία» λειτουργικό και αξιόμαχο, από τον πλοίαρχο Frank Abney Hastings.
Η εικόνα του πλοίου μέσα από τους πίνακες και τις γκραβούρες της εποχής, όπως και το αυθεντικό ξυλόγλυπτο ακρόπρωρό του (που βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο), έχει οδηγήσει τους μελετητές σε σειρά αναπαραστάσεων του κελύφους του πλοίου, δίχως όμως να επιλύεται, τόσο ιστορικά όσο και τεχνικά, το ζήτημα της προσαρμογής της πρώτης ατμομηχανής σε μεγάλο πλήρως επανδρωμένο ξύλινο πολεμικό πλοίο με πανιά, ικανό για επιχειρήσεις στην ανοιχτή θάλασσα και όχι για λέμβους και μικρά ποταμόπλοια, όπως συνέβαινε από το 1805 μέχρι το 1824.
Η νέα έρευνα
Η σύγχρονη έρευνα για τμήματα της μηχανής του «Καρτερία», ξεκίνησε μάλλον αναπάντεχα τον Απρίλιο του 2017, όταν μου ζητήθηκε από την Διοίκηση του Ναυστάθμου Σαλαμίνας, να επικαιροποιήσω μια Τεχνική Έκθεση που εκπόνησα κατά την θητεία μου ως Στρατεύσιμος Κελευστής στον Ναύσταθμο το 1998, για την αρχιτεκτονική αποκατάσταση του κτιρίου της Κίνησης Λιμένος, κατασκευασμένου στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνος.
Την παρουσίαση παρακολούθησαν μεταξύ του επιλεγμένου κοινού ο Αρχηγός του ΓΕΝ Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης, στελέχη από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, στελέχη από το Υπουργείο Εξωτερικών, καθώς και μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, υπό δρακόντεια μέτρα ασφαλείας που είχαν αναλάβει οι Ειδικές Δυνάμεις του Πολεμικού Ναυτικού.
Με πρωτοβουλία του του ΔΔ/ΝΣ Αντιπλοιάρχου Κωνσταντίνου Συρόπουλου, ο οποίος βρήκε και ανέσυρε από το αρχείο την μελέτη του 1998 και την έγκαιρη και αποτελεσματική διαχείριση του θέματος από τον Διοικητή του Ναυστάθμου Αρχιπλοίαρχο Γεώργιο Μπαμπλένη, διενεργήθηκε τότε μια νέα αυτοψία στο κτίριο, όπου προέκυψαν νέα στοιχεία για την ιστορία και τις οικοδομικές του φάσεις.
Ο Μιχάλης Λεφαντζής με τον Διοικητή του Ναυστάθμου, αρχιπλοίαρχο Γεώργιο Μπαμπλένη.
Δεκαεννιά χρόνια μετά την αρχική μελέτη η οποία ήταν απολύτως προκαταρκτική, ενόσω δεν είχα επισκεφθεί τότε και τους ισόγειους χώρους του κτιρίου, η νέα επίσκεψη, μου επιφύλαξε μια έκπληξη: την ύπαρξη σιδηρών στύλων και δοκών με ήλους (δηλαδή «καρφωτών») και ενός λέβητα, του πρώτου τέταρτου του 19ου αιώνα, τα οποία αρχικά πίστευα ότι ανήκουν σε πλοίο της εποχής και σε δεύτερη χρήση εντάχθηκαν στο κτίριο για να ενισχύσουν την οροφή.
Όπως τελικά αποδείχθηκε από την έρευνα, το υλικό στο οποίο αναφερόμαστε, ξεκινάει ως δομικό υλικό εργοστασιακού κτιρίου του 1817 στο Manchester, προσαρμόζεται στα πρώτα πολεμικά ατμόπλοια της ιστορίας το 1824 – 1826 και τέλος, επιστρέφει πάλι ως δομικό υλικό ενίσχυσης του Κτιρίου της Κίνησης Λιμένος Σαλαμίνας, το 1891.
Τα στοιχεία της έρευνας που ακολουθεί, θεωρούνται αρκούντως ενδιαφέροντα και καθιστούν το κτίριο πολύ σημαντικό για την ιστορία του Ναυστάθμου και του Πολεμικού Ναυτικού, για την Ιστορία της Αρχιτεκτονικής και της Ναυπηγικής Μηχανολογίας, αλλά και για την βιομηχανική Αρχαιολογία.
Οι οικοδομικές φάσεις του Κτιρίου της Κίνησης Λιμένος
Το κτίριο της Κίνησης Λιμένος, κατασκευάστηκε σε φάσεις από το 1883, δηλαδή μόλις δύο χρόνια μετά την ίδρυση του Ναυστάθμου Σαλαμίνος (1881).
Κατά την δεκαετία 1880 – 1890, η μεταφορά των κύριων χρήσεων και των λειτουργιών του Πολεμικού Ναυτικού στην θέση Αράπη της Σαλαμίνας, από τον πρώτο Ναύσταθμο του Πόρου, περιλάμβανε, εκτός των κτιρίων διοίκησης του νέου Ναυστάθμου και τις εγκαταστάσεις κατασκευής και επισκευής των πλοίων του στόλου.
Τα πρώτα κτίρια που χτίστηκαν στον νέο Ναύσταθμο πέραν της εκπόνησης εκτεταμένων λιμενικών έργων, ήταν η κατοικία του Διοικητή (στην οποία διέμεινε ο Γεώργιος Α’), το Διοικητήριο και τα Νεώρια. Το λιθόκτιστο κτίριο της Κίνησης, μήκους 72μ. και πλάτους 8,70μ., κατασκευάστηκε λίγο αργότερα, στις νοτιοανατολικές υπώρειες του λόφου του Διοικητηρίου και στην αρχική του οικοδομική φάση το 1883, ήταν ισόγειο.
Α’ Οικοδομική Φάση (1883)
Η βόρεια πλευρά του κτιρίου διέθετε έναν επιπρόσθετο στενό και επιμήκη ημικαμαροσκέπαστο χώρο, του οποίου οι αναλημματικοί τοίχοι παρελάμβαναν τις ωθήσεις των χωμάτινων πρανών του λόφου και απέτρεπαν την υγρασία και τα κατεισδύοντα ύδατα να έρθουν σε επαφή με το κυρίως κτίριο εν είδι αποστραγγιστικής ζώνης.
Σε επαφή με τον επιμήκη στενό χώρο, κατασκευάστηκε μεγαλύτερου πλάτους καμαροσκέπαστο τμήμα σε όλο το μήκος του κτιρίου, αποτελούμενο από κλειστούς βοηθητικούς χώρους, ελαφρά υπερυψωμένους από την στάθμη του εδάφους, οι οποίοι λειτουργούσαν πιθανότατα ως αποθήκη υλικού και πυρομαχικών.
Η οροφή του βόρειου τμήματος του κτιρίου ήταν βατή και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα ως χώρος κλήσης.
Η νότια πλευρά του κτιρίου, έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά: μεγάλα παράθυρα και θύρες αρθρώνουν την νότια όψη του και ο χώρος στην πλευρά αυτή ήταν αρχικά ενιαίος καθ’ όλο το μήκος.
Το δώμα αυτής της πλευράς, αποτελούμενο από μεταλλικές δοκούς διπλού «Τ» στα διαστήματα των οποίων εδράζονται πεπλατυσμένες καμάρες από οπτόπλινθους (πρωσικού τύπου), χρονολογεί και την κατασκευή αυτού του τμήματος του κτιρίου, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνος.
Ήταν μια σχετικά ελαφρά κατασκευή που μπορούσε να καλύψει μεγάλους χώρους και παρείχε προστασία σε περίπτωση φωτιάς, γι’ αυτό και χρησιμοποιήθηκε ευρέως σε εργοστασιακές εγκαταστάσεις από το 1820, όταν ξεκίνησε και η ευρύτατη χρήση ατμομηχανών στην βιομηχανική παραγωγή.
Στο ανατολικό άκρο του κτιρίου, κατασκευάστηκε κυκλικός πυργίσκος με ιδιαίτερα σχεδιασμένο άνοιγμα εισόδου, του οποίου το μαρμάρινο υπέρθυρο ήταν οξυκόρυφο, στηριζόμενο σε φουρούσια.
Όπως φαίνεται από φωτογραφίες της εποχής, αυτό ήταν και το σημείο φύλαξης της νοτιοανατολικής γωνίας του συγκροτήματος του τότε Ναυστάθμου, δεδομένου ότι δεν είχαν κατασκευαστεί οι επεκτάσεις στους προβλήτες.
Οι εξωτερική τοιχοποιία του οικοδομήματος είναι εμφανής λιθοδομή, η οποία καλύπτεται με επίχρισμα στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα.
Το κτίριο της Κίνησης από την πρώτη οικοδομική του φάση, διαθέτει όλα τα τυπολογικά χαρακτηριστικά ενός Λεμβαρχείου, ανάλογου με αυτά που συναντούμε σε πολεμικούς ναυστάθμους της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης.
Σχεδιάστηκε πιθανότατα ως το κεντρικό επιχειρησιακό κτίριο, τόσο για τις ημιόλιες – λέμβους και τα πλοία υποβοήθησης του ναυστάθμου, όσο και για το προσωπικό, ως ναυτώνας. Στους χώρους του φυλασσόταν τα ιστία και ο εξοπλισμός των πλοίων, όπως επίσης οπλισμός και πυρομαχικά, καθιστώντας το κτίριο αυτό, από το 1883 μέχρι τις μέρες μας, την καρδιά του Ναυστάθμου Σαλαμίνος.
Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας της «Καρτερίας»
Ο Λόρδος Cochran, παρότι είναι ο βασικός συντελεστής του αρχικού σχεδιασμού του πλοίου, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ιδιαίτερα αποτελεσματικός: εγκατέλειψε εν τη γενέσει το μόνο πλοίο του επαναστατικού δανείου που πολέμησε στην ελληνική επανάσταση χαρακτηρίζοντάς το «άχρηστον», σε αντίθεση με τον Hastings που με την επιμονή του και μόνο το καθιστά λειτουργικό.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, μετά την καταστροφή της φρεγάττας «Ελλάς» από τον Μιαούλη στον Πόρο, χρησιμοποιεί το «Καρτερία» ως το επίσημο πλοίο του Κυβερνήτη και ορκίζει τους Cochran και Hastings ως υπευθύνους του πρώτου Πολεμικού Ναυτικού της Ελλάδας.
Ο θάνατος του Hastings το 1828 στο Ιόνιο, όπως και αργότερα η δολοφονία του Καποδίστρια, αλλάζουν την αντιμετώπιση στο «Καρτερία» και το «Επιχείρησις».
Ο Όθωνας θεωρεί τα δύο πλοία κατάλοιπα της Καποδιστριακής περιόδου, της οποίας την μνήμη θέλει να σβήσει.
Στους καταλόγους των πλοίων του Βασιλικού Ναυτικού του 1831, το εξάχρονο πλοίο χαρακτηρίζεται για μία ακόμη φορά «άχρηστον», ενώ αναφέρονται οι ατυχείς προσπάθειες δύο άγγλων μηχανικών, να το επισκευάσουν στον Ναύσταθμο του Πόρου. Έκτοτε κυριαρχεί σιγή και λήθη για το πού κατέληξε το πλοίο.
Παρότι η ευρύτερη περιοχή πλησίον του κτιρίου της Κίνησης προς τον προβλήτα έχει υποστεί εκτεταμένες καθιζήσεις, υπάρχει ένα τμήμα που φαίνεται να διαφέρει και ξεχωρίζει ακόμα και στην σύγχρονη αεροφωτογραφία.
Το τμήμα έχει διαστάσεις 39.00 Χ 8.50μ. και στο βόρειο άκρο του, διακρίνεται η γνώριμη κυρτή πρυμναία περιμετρική χάραξη ενός πλοίου.
Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το «Καρτερία» ή το «Επιχείρησις» να έχει βυθιστεί στο σημείο αυτό γεμισμένο με πέτρες και περιβαλλόμενο από αργολιθοδομή.
Μια γεωφυσική διασκόπηση, ή ακόμα και μια μικρή τομή θα μπορούσε να το επιβεβαιώσει.
Το κτίριο της Κίνησης Λιμένος, έχει λειτουργήσει αδιάλειπτα ως ένα από τα σημαντικότερα κτίρια του Ναυστάθμου, από το 1883, μέχρι σήμερα.
Ο φέρων οργανισμός του κτιρίου έχει αρκετά δομικά και στατικά και γεωτεχνικά προβλήματα, δεδομένης της φθοράς και της πολυετούς καταπόνησης των δομικών υλικών του.
Η σημασία του ως μνημείου είναι πολύ μεγάλη, συμπεριλαμβανομένων και των τμημάτων του «Καρτερία» και του «Επιχείρησις» που βρίσκονται ενσωματωμένα σε αυτό πιθανότατα και για συμβολικούς λόγους.
Η εκπόνηση των βασικών τεχνικών μελετών για την στερέωση και αποκατάσταση του μνημειακού αυτού συνόλου, όπως και το ίδιο το εγχείρημα της συντήρησης και αναστήλωσής του αλλά και ανάδειξής του ως χώρου μνήμης του Πολεμικού Ναυτικού, θα είναι πιστεύω η καλύτερη στρατηγική επιλογή για την διαχείρισή του στο μέλλον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου