Ο Πανηγυρικός του Θ. Αλεξανδρή στην επέτειο μνήμης για την πυρπόληση της Αγίας Ευθυμίας...

Λόγος στην φετινή επέτειο Μνήμης του Ολοκαυτώματος 

(9 Απριλίου 1943) του Μαρτυρικού χωριού Αγία Ευθυμία 

Του Ευθυμίου Ιωάν. Αλεξανδρή  

 Καθηγητή Μ.Ε.                                                                                        

Συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ για να θυμηθούμε και να τιμήσουμε το ολοκαύτωμα του χωριού μας από τους Ιταλούς κατακτητές, εκείνη την αποφράδα Παρασκευή 9 Απριλίου του 1943, να αποτίσουμε φόρο τιμής στους προγόνους μας και να αντλήσουμε χρήσιμα διδάγματα για τη σημερινή μας κατάσταση και τη μελλοντική μας πορεία.

Τιμάμε συνολικά την παρουσία και τη συνεισφορά της Αγίας Ευθυμίας στον πόλεμο του 1940-41 και στην Εθνική Αντίσταση που ακολούθησε.

Το χωριό μας έχει μάλιστα τη θλιβερή τύχη του διπλού ολοκαυτώματος: πρώτα -σαν σήμερα το ’43- από τους Ιταλούς και την επόμενη χρονιά από τους Γερμανούς κατακτητές της πατρίδας μας.

Από το Σεπτέμβρη του 1939 με ευθύνη της ναζιστικής Γερμανίας και των δορυφόρων της, η ανθρωπότητα ζει τον πρωτόγνωρο εφιάλτη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Κάθε πόλεμος φέρνει νεκρούς, καταστροφές, συμφορές. Σ’ αυτόν τον πόλεμο ειδικά, ο ναζισμός και ο φασισμός λειτουργούν ως επιταχυντές της απανθρωπιάς και της φρίκης.

Η Ελλάδα συναπαντιέται με τη μοίρα της το ξημέρωμα της 28^ης Οκτωβρίου 1940, όταν ο Μεταξάς θα απαντήσει με το ιστορικό ΟΧΙ στον Ιταλό Πρέσβη.

Ακολουθεί το έπος της Αλβανίας. Ο ελληνικός στρατός αποκρούει νικηφόρα την ιταλική επίθεση και κρατά την Ελλάδα ελεύθερη μέχρι αρχές της άνοιξης του ’41, σε μια περίοδο που όλες σχεδόν οι χώρες της Ευρώπης έχουν υποταχθεί στον Άξονα. Οι νίκες των Ελλήνων στην Αλβανία, όπως άλλωστε και η Αντίστασή των στη συνέχεια, συμβάλουν στην τελική έκβαση του πολέμου υπέρ των Συμμάχων.

Τον Απρίλιο οι Γερμανοί κάμπτουν με δυσκολία την ηρωική αντίσταση των μαχητών στα οχυρά της Μακεδονίας και της Θράκης και φτάνουν στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941.

Η χώρα είναι πλέον κάτω από την τριπλή Κατοχή: Γερμανών, Ιταλών και Βουλγάρων και υποφέρει τα πάνδεινα. Απόλυτη στέρηση της ελευθερίας και των ατομικών δικαιωμάτων του πληθυσμού.

Η οικονομία της χώρας καταστρέφεται Οι κατακτητές δεσμεύουν τα πάντα. Η προμήθεια ακόμη και των αναγκαίων για επιβίωση τροφίμων είναι απαγορευτική. Τον χειμώνα του 1941-42 ξεσπά ο μεγάλος λιμός. Τότε 300.000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους. Πείνα και εξαθλίωση…

Ο Έλληνας όμως ποτέ δεν σκύβει το κεφάλι!

Από την πρώτη στιγμή οργανώνεται η Αντίσταση των Ελλήνων, με κάθε μορφή, ενάντια στον κατακτητή. Πουθενά στην Ευρώπη, αναλογικά με τον πληθυσμό της χώρας, η αντιστασιακή κίνηση δεν υπήρξε τόσο καθολική!

Σπουδαιότερες αντιστασιακές-αντάρτικες οργανώσεις το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ο ΕΔΕΣ, η ΕΚΚΑ-5/42.

Κορυφαία στιγμή η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου το Νοέμβριο του 1942.

Στην Κατοχή η Φωκίδα ανήκει στην ιταλική ζώνη κατάκτησης.

Η Αγία Ευθυμία είναι ένας τόπος τραχύς, άνυδρος, φτωχός, μα βρίσκεται πάνω στον μοναδικό και σπουδαίο για τις πολεμικές επιχειρήσεις οδικό άξονα της εποχής, που ενώνει την Άμφισσα και κατ” επέκταση την ανατολική Στερεά με τη δυτική Ελλάδα.

Εκείνα τα χρόνια αριθμεί γύρω στους 1500 κατοίκους, είναι δηλαδή ένα κεφαλοχώρι της Φωκίδας. Οι πρόγονοί μας είναι άνθρωποι του μόχθου και της εργασίας, έντιμοι, μοιράζονται όχι μόνο τη φτώχεια τους, αλλά και την αγάπη τους για την Πατρίδα. Έχουν διαρκή συμμετοχή στους αγώνες του Έθνους, καταβάλλοντας πάντα τον ανάλογο φόρο αίματος. Το 1933 -λίγα χρόνια πριν- στην πλατεία του χωριού δίπλα στην εκκλησία, ανεγείρεται Μνημείο Πεσόντων Αγιοευθυμιωτών στους μέχρι τότε αγώνες του Έθνους. Απόδειξη της αγάπης και της αναγνώρισης στους ήρωες συγχωριανούς μας και ένδειξη ίσως της κοινής πεποίθησης ή και μόνον ελπίδας ότι οι πόλεμοι και τα δεινά τους θα είχαν ένα τέλος…

Όμως ο κατάλογος των τιμημένων νεκρών του Μνημείου θα εμπλουτιστεί με τους ήρωες αηθυμιώτες που έπεσαν στην Αλβανία και στην Εθνική Αντίσταση.

Τον Απρίλη του 1941, λίγο πριν την κατάληψη της Αθήνας, το χωριό μας, νιώθει πρώτη φορά την φονική ανάσα της γερμανικής αεροπορίας. Είναι μέρες του Πάσχα. Η Εκκλησία μας είναι γεμάτη από χωριανούς και 100 περίπου στρατιώτες που γυρίζουν από το αλβανικό μέτωπο στα σπίτια τους. Τα γερμανικά αεροπλάνα βομβαρδίζουν το χωριό. Μια βόμβα τρυπάει τη στέγη του ναού, σπέρνει τον τρόμο, αλλά προκαλεί μόνο υλικές ζημιές! Οι προγονοί μας εξιστορούν το γεγονός και πάντα σταυροκοπιούνται λέγοντας ότι «εκείνη τη μέρα έβαλε η Παναγιά το χέρι της».

Φτάνουμε στον Απρίλη του 1943

Το απόγευμα της Τετάρτης 7 Απριλίου αντάρτικο σώμα με επικεφαλής τον Δημήτριο Δημητρίου (Νικηφόρος), στα πλαίσια της αντιστασιακής δράσης φτάνει στο χωριό μας. Οι αντάρτες μιλάνε για την υπόθεση της λευτεριάς, ο κόσμος αναθαρρεύει. Διανυκτερεύουν στο χωριό. Το πρωί της επόμενης μέρας από την κατεύθυνση της Βουνιχώρας εμφανίζεται στρατιωτική φάλαγγα με 20 ιταλικά αυτοκίνητα. Οι αντάρτες παίρνουν θέση μάχης στη περιοχή Λαχίδια. Ακολούθησε σύρραξη. Η μάχη της Αγιά-Θυμιάς! Μετά από σκληρή μάχη οι αντάρτες επικρατούν χωρίς καμιά απώλεια. Οι Ιταλοί έχουν νεκρούς, τραυματίες, αλλά και υλικές ζημιές. Δεκαεπτά αυτοκίνητα καίγονται, ένα κτυπιέται εδώ πιο κάτω και μόνο δυο φτάνουν με τους διασωθέντες Ιταλούς στην Άμφισσα.

Μετά τη μάχη οι αντάρτες φεύγουν προς τα βουνό και τη νύχτα μετακινούνται στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στο Χρυσό.

Στο περιθώριο της μάχης συμβαίνει ένα γεγονός που σημαδεύει τη μοίρα της Αγια-Θυμιάς εκείνες τις μέρες.

Δυο γυναίκες, η Αγγελική Παπαϊωάννου-Παπαδογιώργαινα (62 χρονών τότε) και μια νέα κοπέλα η Χρυσή Τριαντάφυλλου, περιμαζεύουν και περιθάλπουν ένα τραυματία Ιταλό αξιωματικό τον Αιμίλιο. Η ανθρωπιά απέναντι στη βαρβαρότητα του πολέμου!!! «Μάνα τον είχε γεννήσει κι αυτόν» δηλώνει αφοπλιστικά λίγα χρόνια μετά η Παπαδογιώργαινα!!!!

Πατριώτες και κατακτητές κατανοούν, κάθε πλευρά για λογαριασμό της, το μέγεθος του κτυπήματος. Η ανταπόδοση είναι ζήτημα ωρών και θα αφορά το ίδιο το χωριό, ιδιαίτερα τους αμάχους -όπως είχε γίνει στις 26 Οκτωβρίου 1942 στο Προσήλιο. Γι’ αυτό το λόγο οι περισσότεροι χωριανοί αναζητούν καταφύγιο όπου μπορούν, προσπαθώντας ταυτόχρονα να σώσουν ό,τι από το λιγοστό βιός τους σώζεται. Η Αγια – Θυμιά από την Πέμπτη 8 Απριλίου είναι έρημη.

Το απόγευμα της ίδιας μέρας φτάνει από το Λιδωρίκι ιταλικό στρατιωτικό τμήμα. Χωρίς κανένα δισταγμό οι Ιταλοί στρατιώτες εκτελούν επί τόπου τον Δημήτριο Λύτρα και τον Γεώργιο Πατάκα που συναντούν στη διαδρομή, περισυλλέγουν τους τραυματίες, ενώ πυρπολούν το κοινοτικό γραφείο, όπου είναι υψωμένη από τους αντάρτες η ελληνική σημαία.

Την επόμενη ξημερώνει η Μεγάλη Παρασκευή του χωριού μας!

Το ημερολόγιο γράφει 9 Απριλίου…

Οι ιταλικές δυνάμεις περικύκλωσαν το χωριό. Συλλαμβάνουν διακόσιους περίπου χωριανούς μας -γυναικόπαιδα και γέροντες- που βρήκαν στο δρόμο τους. Τους συγκεντρώνουν πρώτα σ’ αυτό εδώ το σημείο, που βρίσκεται το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης, ενώ στη συνέχεια τους οδηγούν στην Άμφισσα. Χωρίς καμιά καθυστέρηση βάζουν φωτιά απ’ άκρη σ’ άκρη στο χωριό.

Οι αιχμάλωτοι απ’ αυτό εδώ το σημείο βλέπουν τα σπίτια τους να καίγονται χωρίς να μπορούν να κάνουν οτιδήποτε… Εκείνο το μαύρο πρωί δολοφονούν τον Πέτρο Μπαμπαγινέ και τον Ιωάννη Ντούρο, ενώ ο Ηλίας Ντούρος καταρρέει αντικρίζοντας το σπίτι του να γίνεται στάχτη…

Η τραγικότερη εικόνα του Ολοκαυτώματος: η δολοφονία, χωρίς κανένα ηθικό ενδοιασμό και αναστολή, του Ασημάκη Λαλλά μπροστά στο δίχρονο γιο του και την γυναίκα του… η απανθρωπιά και η βαρβαρότητα των κατακτητών…

Mύρισε μπαρούτι ο ουρανός

Μαρτύρησε στο χώμα το ελάφι

Μιλούσε ιταλικά ο κυνηγός (ποίημα Σταμ. Λαλλά)

Επί τόπου θα σκοτώσουν και τον γέροντα Γεώργιο Τζαβάρα που αποδοκίμασε την ωμότητά τους.

Οι αιχμάλωτοι οδηγούνται στην Άμφισσα για το προδιαγεγραμμένο τέλος. Καθ’ οδόν, στο εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου, εκτελούν τον γέροντα Ιωάννη Δρόλαπα, που κουρασμένος κοντοστάθηκε.

Στην Άμφισσα τους συγκεντρώνουν στο γήπεδο. Νέα θύματά τους ο Νικόλαος Σταθόπουλος, ο Δημήτριος Λαλλάς και ο Ευθύμιος Δασκαλόπουλος.

Το βέβαιο θάνατο των αιχμαλώτων ματαίωσε ο αλτρουισμός και το θάρρος της Χρυσής Τριανταφύλλου. Η νέα γυναίκα νιώθοντας την οσμή του θανάτου και κατανοώντας την αξία του εμείς μπροστά στο εγώ, ζήτησε και με την επιμονή της κατάφερε να δει τον νοσηλευόμενο Ιταλό αξιωματικό. Αυτός στη θέα της αναφώνησε: siniora mia vita (Κυρία η ζωή μου!). Του ζήτησε να δοθεί χάρη όχι μόνο στην ίδια, αλλά σ’ όλους τους συγχωριανούς της. Ο Ιταλός τότε έδωσε εντολή να σταματήσουν τα αντίποινα και έτσι οι μελλοθάνατοι αφέθηκαν να γυρίσουν πίσω στο καμένο χωριό, στο οποίο βέβαια δεν επρόκειτο να κατοικήσουν για πολύ καιρό ακόμη. Στα αποκαΐδια την επομένη το ιταλικό απόσπασμα δολοφονεί τον Άγγελο Τζίβα που προσπαθεί να σβήσει τη φωτιά στο σπίτι του.

Ο πρώτος απολογισμός της ιταλικής θηριωδίας:

Ο συνολικός αριθμός των νεκρών του τριημέρου φτάνει τους 12, ενώ καθ’ όλη την κατοχική περίοδο πέφτουν υπέρ πατρίδος 41 συγχωριανοί μας.

Από τα 423 σπίτια του χωριού καταστρέφονται ολοσχερώς τα 365 και μερικώς τα 20,σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία.

Οι αηθυμιώτες και οι αηθυμιώτισσες γνωρίζουν κυριολεκτικά την πρωτόγονη ζωή στα σπήλαια και στην ύπαιθρο, που είναι στο εξής η κατοικία τους. Οι αληθινά πρωτόγονοι κατακτητές λογίζονται για πολιτισμένοι!

Την επόμενη μέρα οι βάρβαροι σπέρνουν την καταστροφή στη Βουνιχώρα. Πυρπολούν το χωριό, δολοφονούν 31 αθώους ανθρώπους!

Η λαϊκή μούσα καταγράφει λυρικά το χρονικό:

«βαριά στενάζουν τα βουνά

κι ο ήλιος σκοτεινιάζει,

Η Βουνιχώρα καίγεται

Κι η Αη-Θυμιά ανταριάζει»

Μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών (Σεπτέμβριος 1943) στη Φωκίδα εγκαθίστανται οι Γερμανοί.

Το Μάρτιο του 1944 οι Γερμανοί θα πυρπολήσουν το ναό του πολιούχου μας Αγίου Ευθυμίου και ό,τι άλλο έχει γλυτώσει από την μεγάλη καταστροφή του ΄43.

Οι γερμανικές «επισκέψεις» στο χωριό συνεχίζονται μέχρι την απελευθέρωση. Σε μια απ’ αυτές ο 26χρονος Ίμβριος αντάρτης Δημήτρης Καλαμάρης, πληρώνει με τη ζωή του την προσπάθειά του να τους κρατήσει μακριά.

Την ευλογημένη μέρα της Απελευθέρωσης, νέοι, γέροι, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, όλοι μαζί, αρχίζουν πάλι τη ζωή! Οικοδομούν με προσωπική εργασία τα καμμένα σπίτια, συνεχίζουν τον ωραίο αγώνα του μόχθου και της δημιουργίας!

Υπάρχει η άποψη ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται μόνον ως φάρσα.

Αλλά και μιαν άλλη που λέει ότι λαοί που δεν διδάχτηκαν από την Ιστορία τους είναι καταδικασμένοι να την ξαναζήσουν.

Όσα συνέβησαν στο χωριό μας εκείνες τις μέρες, όσα οι πρόγονοί μας υπέμειναν, αλλά κι όσα πέτυχαν γίνονται κοινός παρονομαστής ατομικής και συλλογικής αυτοκριτικής για όλους εμάς.

Τα ερείπια των καμμένων σπιτιών που υπάρχουν ακόμη στο χωριό, ομιλούν με τη σιωπή τους, αυθεντικότερα από τη δική μας φλυαρία!

Η φλυαρία μας καταντάει ασέβεια όταν καμιά φορά, παραλληλίζουμε τη σημερινή δύσκολη οικονομική και κοινωνική κατάσταση της πατρίδας μας με την Κατοχή και τον πόλεμο…

Σήμερα, λαός και ηγεσία, ας αφήσουμε πίσω τη λήθη. Να μην συνεχίσουμε με επιλογές και συμπεριφορές που μας έφεραν στην κρίση. Είναι ώρα να προκρίνουμε την Μνήμη, τον παραδειγματισμό από τους ήρωες προγόνους-επώνυμους κι ανώνυμους.

Να αγωνιστούμε με πίστη και όραμα για την Ελλάδα της προόδου, της εργασίας και της αληθινής παιδείας.

Προχωρώντας ενωμένοι με συνεργασία , δικαιοσύνη, ισονομία και αλληλεγγύη, περήφανοι για την ιστορία μας και την εθνική μας μνήμη.