Η ΟΥΛΕΝ και το Λιοντάρι της Αμφίπολης!...

         Πρώτη δημοσίευση

          Γράφει η  Έφη Νεστορίδη...

 
    Η ΟΥΛΕΝ και το Λιοντάρι της Αμφίπολης!

Έφη Νεστορίδη

Αρκετοί συνάδελφοι γνωρίζουν την διπλανή φωτογραφία.  Είναι ένα γνωστό στιγμιότυπο από τα εγκαίνια του Φράγματος Μαραθώνα το 1928 στο οποίο βλέπουμε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, και τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος, Ελευθέριο Βενιζέλο, σε μια εγκάρδια συζήτηση με έναν άγνωστο κύριο στην μέση.

Όχι συνάδελφοι, ο άγνωστος κύριος στο κέντρο δεν ήταν ο Henry Ulen, ιδρυτής και Πρόεδρος της Αμερικάνικης Εταιρείας που κατασκεύασε το Φράγμα, αλλά ο Γενικός Διευθυντής της ULEN & Company στην Ελλάδα, ο Roy Warner Gausmann.

Ο κ. Gausmann, εκτός από σπουδαίος μηχανικός για την εποχή του, ήταν και ένας γνήσιος φιλέλληνας.  Λάτρευε το κάθε τι Ελληνικό και πριν επιστρέψει στις ΗΠΑ, φρόντισε να κρατήσει δεσμούς με την Ελλάδα βαπτίζοντας το παιδί ενός υπαλλήλου της τ.ΕΕΥ που έτυχε να έχει γεννηθεί την εποχή εκείνη.  Το παιδί που βάπτισε ήταν η μητέρα μου, Μυρσίνη (τότε Σταυριανού).  Εμείς, μεγαλώνοντας, τον φωνάζαμε «Παππού» και δεν θα ξεχάσω την μεγάλη συλλογή από βιβλία που είχε γράψει ο ίδιος ως οδοιπορικά των ταξιδιών του.  Έγραψε για τα έργα του Μαραθώνα, το Αδριάνειο, για τα αποστραγγιστικά έργα που έκανε η ULEN στις Σέρρες καθώς και για τα μνημεία που επισκεπτόταν με τους φίλους του αρχαιολόγους της Αμερικάνικης Αρχαιολογικής Σχολής.  Το κάθε κείμενό του, συνοδευόταν από περίτεχνα επεξηγηματικά σκίτσα που ζωγράφιζε ο ίδιος με πενάκι.

Ποια λοιπόν, θα αναρωτηθείτε, είναι η σχέση του Gausmann και της ULEN με το επίκαιρο Λιοντάρι της Αμφίπολης;

Το 1929, παράλληλα με την κατασκευή των έργων του Μαραθώνα, η Εταιρεία ULEN , σε συνεργασία με μια δεύτερη Αμερικάνικη εταιρεία, την John Monks & Sons,  κέρδισαν τον διαγωνισμό για την κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων στον ποταμό Στρυμόνα και για την αποστράγγιση των πεδιάδων Δράμας και Σερρών.  Κατά την εκτέλεση των χωματουργικών εργασιών του έργου, οι Αμερικάνοι μηχανικοί βρέθηκαν μπροστά στα θραύσματα του φημισμένου πλέον Λιονταριού της Αμφίπολης.  Κομμάτια του αρχαίου μνημείου είχαν ανακαλυφθεί νωρίτερα, το1913, από Ελληνικά στρατεύματα αλλά δεν προχώρησε η ανασκαφή τους παρά τις αρχικές έρευνες από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή.  Αργότερα το 1916, τα κομμάτια αυτά ξανά ανακαλύφθηκαν από Βρετανούς στρατιώτες οι οποίοι προσπάθησαν να τα μεταφέρουν στα πλοία τους για να τα πάνε στο Βρετανικό Μουσείο,  όταν τους πρόλαβε η επέλαση των Βουλγάρων και η κλοπή αποτράπηκε.  

Το 1930, μόλις βρέθηκαν από τα εκσκαπτικά μηχανήματα των Αμερικάνων τα μαρμάρινα κομμάτια του Λιονταριού, οι υπεύθυνοι μηχανικοί του έργου Roy W. Gausmann και William Judge κλήθηκαν να αξιολογήσουν τα ευρήματα.  Ο Gausmann ενθουσιάστηκε πολύ με την ανακάλυψη και ήρθε αμέσως σε επαφή με τους φίλους του στα γραφεία της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα.

Με κάθε νέο κομμάτι που ανακάλυπταν, φούντωνε το όνειρο του Gausmann να δει το άγαλμα ολόκληρο.  Έτσι, ξεκίνησε να μελετάει την πιθανότητα αναστήλωσης του μνημείου.

Στις διάσπαρτες εκσκαφές που ήταν σε εξέλιξη κατά μήκος του Στρυμόνα με αφορμή των έργων,  βρέθηκαν,  σε μεγάλη απόσταση από το αρχικό σημείο,  κι’ αλλά κομμάτια από το μνημείο.  Πίστεψαν ότι κατά τους Βυζαντινούς χρόνους οι αγρότες της περιοχής χρησιμοποίησαν κομμάτια από το καταστραμμένο μνημείο για να κατασκευάσουν μικρά φράγματα και γέφυρες.  Οι μηχανικοί της ULEN μετέφεραν όλα τα κομμάτια που βρήκανε στην ευρύτερη περιοχή στο αρχικό σημείο με τα κομμάτια της κεφαλής.  Το 1932, έτοιμος πια, ο Gausmann υπέβαλε μια εμπεριστατωμένη πρόταση για την αναστύλωση του μνημείου στον τότε Ανώτατο Εκπρόσωπο της Αμερικανικής Κυβέρνησης στην Ελλάδα και μετέπειτα Αμερικανό Πρέσβη, Lincoln MacVeagh.

.

Εικόνα 2 :              Από το βιβλίο του Oscar Broneer "The Lion Monument at Amphipolis"  (Harvard University Press 1941)

Ο ενθουσιασμός του Gausmann μεταδόθηκε στον Lincoln MacVeagh, ο οποίος αμέσως ξεκίνησε μια μεγάλη καμπάνια στην Ελλάδα αλλά και στις ΗΠΑ, για να βρεθούν τα χρήματα για την αναστήλωση του μνημείου.   Από το 1933 -1936, ο MacVeagh, σε συνεργασία με τις Αμερικάνικες και Γαλλικές αρχαιολογικές αποστολές καθώς και τις εταιρείες MONK – ULEN, συντόνισε μια παγκόσμια προσπάθεια ενημέρωσης του κόσμου για την ανακάλυψη και συλλογής χορηγιών. Συγκέντρωσε επίσης και μια ευρεία ομάδα επιστημόνων να εργαστούν για την αναστήλωση του μνημείου. 

Όλοι οι αρχαιολόγοι, ξένοι και Έλληνες, που ήρθαν να μελετήσουν τα ευρήματα, στεγάστηκαν στον εργοταξιακό οικισμό υπαλλήλων της ULEN και η Εταιρεία διέθεσε αδαπάνως, εργάτες και μηχανήματα για την υλοποίηση των τεχνικών εργασιών.  Ο επικεφαλής αρχαιολόγος της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Αθήνα, ο κ. Oscar Broneer, που κλήθηκε να συμβάλλει στις ανασκαφές, έγραψε το 1941 και ένα βιβλίο για το έργο της αναστύλωσης.  Σύμφωνα με αναφορές στο βιβλίο του Broneer, τα μηχανήματα της ΜΟΝΚ- ULEN σκάψανε κα μεταφέρανε παραπάνω από 46 εκατομμύρια κυβικά μέτρα χώματα και η βοήθεια της εταιρείας προς τους αρχαιολόγους ήταν πραγματικά ουσιαστική.

Εικόνα 3:               Κατάλογος των δωρητών για το έργο αναστύλωσης του μνημείου

Εικόνα 4                  Εργασίες κατασκευής του νέου βάθρου με το γύψινο ομοίωμα στο βάθος - Από το βιβλίο του Oscar Broneer "The Lion Monument at Amphipolis"  (Harvard University Press 1941)

Οι εργασίες αναστήλωσης ξεκίνησαν προς το τέλος του 1936 με την δημιουργία ενός γύψινου ομοιώματος  της θεωρητικής μορφής του Λιονταριού της Αμφίπολης προτού καταστραφεί.  Για το έργο αυτό, προσέφερε τις υπηρεσίες του ο γνωστός καθηγητής γλυπτικής της Σχολής Καλών Τεχνών και συνεργάτης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Ανδρέας Παναγιωτάκης.   Ο κ. Παναγιωτάκης, αφού μελέτησε και άλλα παρόμοια αγάλματα Λιονταριών της αρχαιότητας, όπως το Λιοντάρι της Χαιρώνειας και του Πειραιά, συνδύασε τις παρατηρήσεις του με τα κομμάτια του λιονταριού που διέθεταν, και κατέληξε, σε συνεργασία πάντα με τους αρχαιολόγους, στην μορφή που πίστευαν ότι ήταν το αρχικό άγαλμα.  Το γύψινο ομοίωμα που δημιούργησε, χρησιμοποιήθηκε ως οδηγός για την αναστήλωση του πραγματικού μνημείου. 

Εικόνα 5:               Από το βιβλίο του Oscar Broneer "The Lion Monument at Amphipolis"  (Harvard University Press 1941)

Οι εργασίες αναστήλωσης ολοκληρώθηκαν το φθινόπωρο του 1937, και το τελειωμένο μνημείο έγινε πηγή έμπνευσης και περηφάνιας για τους Έλληνες στα δύσκολα χρόνια των πολέμων που ακολούθησαν.  Παρά τις κριτικές που ακούγονται σήμερα για τα «λάθη» που έγιναν κατά την αναστήλωση, ειδικότερα στα μάτια ή στη γλώσσα του λιονταριού, η αναστήλωση του έργου προπολεμικά το «έσωσε» από πιθανή κλοπή και μέχρι σήμερα, αποτελεί σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο της περιοχής.

Αποφάσισα να γράψω αυτό το μικρό κείμενο στην μνήμη του «Παππού» Gausmann γιατί θαυμάζω το ένστικτό του να δράσει θετικά, για την Ελλάδα και όχι για προσωπικό του όφελος.  Δυστυχώς, η Ελλάδα ιδιαίτερα την εποχή εκείνη, ήταν πιο συνηθισμένη σε «αρνητικές» κινήσεις όπως αυτές του Λόρδου Έλγιν.  Κατά την άποψή μου, λείπουν οι θετικές εποικοδομητικές προτάσεις τις μέρες μας… ενώ περιττεύει η κριτική και η υποψία.

Ελπίζω η ΕΥΔΑΠ, στο πνεύμα των «ιδρυτών» της, να συνεχίσει να υποστηρίζει δράσεις για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας!

Βιβλιογραφία:

1.       Άρθρο της Natalia Vogeikoff-Brogen στο διαδικτυακό site The Archivist’s Notebook, με σύγγραμμα της Καθ. Τέχνης του Vanderbilt University, Betsey A.Robinson για την αναστύλωση του Λιονταριού της Αμφίπολης (http://nataliavogeikoff.com/2014/09/15/the-pride-of-amphipolis/ ).

2.      Βιβλίο του Oscar Broneer με τίτλο "The Lion Monument at Amphipolis"  (Harvard University Press & ASCSA 1941).